Dina(49) - κορίτσι - 13 ετών

Βριζει, μια περιοδο καπνιζε και επινε πρεπει να σταματησε τωρα. Ειναι ολο νευριασμενη, θυμωμενη και εκνευρισμενη και μονιμως ειναι ετοιμη για καυγα! Κανει το σπιτι γυαλια καρφια οποτε δεν γινεται το δικο της! Δεν υπαρχει περιπτωση να τη βαλεις τιμωρια κ να κατσει! θα παει και θα διαλυσει τα παντα! χτυπαει και βριζει ολη της την οικογενεια. Παει πρωτη γυμνασιου και οι βαθμοι της ειναι χαλια.

ΟΜΑΔΑ ΕΙΔΙΚΩΝ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ

Αγαπητή φίλη,

Ενδιάμεσα στην ανωριμότητα της παιδικής ηλικίας και στην ωριμότητα του ενήλικα, εκτείνονται τα χρόνια της εφηβείας. Σ' αυτή την αναπτυξιακή φάση, εκτός από τις βιοσωματικές αλλαγές που υφίστανται, ο έφηβος βιώνει έντονες ψυχολογικές συγκρούσεις και κατακλύζεται από αισθήματα ανασφάλειας, φόβου, αμφισβήτησης, επιθετικότητας και αμφιθυμίας, που προκαλούνται ή και εντείνονται από την τάση του για ανεξαρτησία. Ο έφηβος παίρνει πολύ στα σοβαρά τα συναισθήματα του και περιμένει και από τους άλλους να κάνουν το ίδιο. Μπορεί να χειριστεί καλύτερα τον συναισθηματικό του κόσμο εάν μοιραστεί τα συναισθήματα του με τους άλλους και αν πάρει αποδοχή και κατανόηση από τους γονείς του.

Η αντιδραστικότητα του εφήβου
Χαρακτηριστικό στοιχείο της εφηβείας είναι η επαναστατικότητα του εφήβου ως προς τους γονείς, το σχολείο και την κοινωνία. Σε αυτή την αναπτυξιακή φάση επαναστατεί και αμφισβητεί τα όρια που του θέτουν οι γονείς (π.χ η ώρα επιστροφής μετά τη βραδινή έξοδο, η επιλογή των φίλων, η αγορά του δίκυκλου, το κάπνισμα, το είδος της μουσικής, η ένταση της μουσικής, η διάρκεια των τηλεφωνημάτων,οι ώρες που ξοδεύονται για διάβασμα, η σεξουαλική συμπεριφορά κ.ά). Όσο δημοκρατικοί και μοντέρνοι και αν είναι οι γονείς, ο νέος προκαλεί, παραβιάζοντας αυτά τα όρια και λειτουργεί ανταγωνιστικά στο ρόλο τους.

Ανάλογη είναι η αμφισβήτηση που εκδηλώνει ο έφηβος στους καθηγητές και κατ' επέκταση στο ίδιο το σχολείο, (π.χ αδικαιολόγητες απουσίες στο μάθημα, επιδεικτική αδιαφορία στην ώρα της παράδοσης, άρνηση να συμμορφωθεί με τους κανόνες του σχολείου, συγκρούσεις με τους καθηγητές, κακοί βαθμοί). Υπάρχει μία γενικότερη αμφισβήτηση της κοινωνίας που εκδηλώνεται κυρίως μέσα από το ντύσιμο, το λεξιλόγιο και τις συμπεριφορές και έχει σα στόχο την πρόκληση.

Αίτια
Θα μπορούσαμε να ονομάσουμε τον έφηβο "επαναστάτη χωρίς αιτία", όμως υπάρχουν αίτια που προκαλούν αυτή την αντιδραστικότητα, όπως:

Το "παιδί" νιώθει πως αποκτά περισσότερη δύναμη στη σχέση του με τους γονείς του και προσπαθεί να επιβληθεί και να διεκδικήσει μέσα από τη σύγκρουση.

Ο νέος διαπιστώνει την ασυνέπεια των μεγάλων. Όσο είναι μικρός δέχεται τα "πρέπει" που του επιβάλλονται αδιαμαρτύρητα. Αυτό συμβαίνει, όχι μόνο γιατί δεν έχει τη δύναμη να τα αμφισβητήσει, αλλά γιατί πιστεύει ότι εκείνοι που τα διδάσκουν τα τηρούν κιόλας. Μεγαλώνοντας ανακαλύπτει ότι οι μεγάλοι του διδάσκουν αρχές που τις παραβιάζουν οι ίδιοι, ενώ παράλληλα περιορίζουν εκείνον με αποτέλεσμα, να απορρίπτει τους μεγάλους και τις αρχές τους.

Οι προσδοκίες που του προβάλλουν οι άλλοι (ιδιαίτερα οι γονείς), του προκαλούν θυμό και αντιδρά προκειμένου να απαλλαχτεί τουλάχιστον προσωρινά από τις αυτές.

Συναντά δυσκολίες στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του λόγω των πολλαπλών, διαφορετικών και αντιφατικών πληροφοριών και μηνυμάτων.

Παρουσιάζει αδυναμία στην ισόρροπη συσχέτιση του θέλω και του πρέπει.

Ο εφηβικός εγωκεντρισμός που αποσκοπεί στην ανάπτυξη της εικόνας του σωματικού εαυτού και στη διαμόρφωση ταυτότητας του Εγώ. Ο νέος κυριεύεται από την έντονη επιθυμία να στραφεί στον εαυτό του, που του φαντάζει πια άγνωστος εφόσον αρχίζει τώρα να μπαίνει στη διαδικασία συνειδητοποίησης του ποιος είναι, ποια στοιχεία τον αποτελούν ως προσωπικότητα. Θέλει να μάθει περισσότερο για τα θέλω του, τις επιθυμίες του, τι του ταιριάζει και τι όχι.

Διαισθάνεται και αντιλαμβάνεται την αναντιστοιχεία των προτύπων που του προβάλλονται και τα μέσα που του παρέχονται για την υλοποίηση των στόχων του.

Η επαναστατικότητα σε αυτή την ηλικία συνδέεται με την ανάπτυξη της σεξουαλικότητας, τις διακυμάνσεις στην αυτοεκτίμησή των εφήβων και με την υποτίμηση τους στις απόψεις των γονέων. Όσο μεγαλύτερη η εξιδανίκευση των γονέων σε προηγούμενα στάδια, τόσο πιο αντίθετες οι απόψεις που υιοθετούν οι έφηβοι στην προσπάθεια να οργανώσουν τις δικές τους επιλογές, δοκιμάζοντας τον εαυτό τους σε ακρότητες, εκκεντρικότητες, αποκλίνουσες ή και επικίνδυνες συμπεριφορές. Οι έφηβοι χρειάζονται χώρο και χρόνο για να μπορέσουν να ενηλικιωθούν αρμονικά.

Προτάσεις για την στάση του γονέα

Επιδίωξη διαλόγου και ουσιαστικής επικοινωνίας με το έφηβο παιδί του με βασικές προϋποθέσεις το σεβασμό και την ειλικρίνεια.

Να θέτει όρια και να τα τηρεί. Οι γονείς θα πρέπει να είναι σταθεροί στις πράξεις και τα λόγια τους απέναντι στις παρορμητικές και πολλές φορές παράλογες απαιτήσεις του έφηβου.

Ίσως μπορούν να αποφευχθούν τα διπλά μηνύματα που έχουν ως αποτέλεσμα τη διπλή παγίδευση (π.χ μερικές φορές να του συμπεριφέρεται σαν να είναι παιδί και άλλες να απαιτεί να είναι ενήλικας.).

Να αποφεύγουν να τον συγκρίνει με άλλους (π.χ αδερφό, συμμαθητή, ξάδερφο, κά).

Όταν χρειάζεται να καυτηριάζει τη συμπεριφορά του τη δεδομένη στιγμή, αλλά να μην τον απορρίπτει συνολικά ως άτομο.

Να μην αντιμετωπίζει το παιδί του ως προέκταση του εαυτού του, επιβάλλοντας-προβάλλοντας πάνω του τα όνειρα και τους στόχους που είχε ο ίδιος για τον εαυτό του.

Να μην ξεσπά στον έφηβο μεταφέροντας δικά του προβλήματα (π.χ επαγγελματικά, προβλήματα σχέσης, κά).

Να αποφεύγει να προετοιμάζει τη μετάβαση των παιδιών τους στο μέλλον με πρότυπα του παρελθόντος. Για παράδειγμα να μην υπόσχεται ή να μη δίνει την εντύπωση ότι ακολουθώντας ο έφηβος ένα συγκεκριμένο επάγγελμα, θα μπορέσει να αντεπεξέλθει με επιτυχία στις οικονομικές και κοινωνικές απαιτήσεις που υπάρχουν σήμερα.

Να επισημαίνει και τις θετικές όψεις της προσωπικότητας και της συμπεριφοράς του εφήβου. (π.χ να μη βλέπει μόνο το 12 των μαθηματικών αλλά και τους υψηλούς βαθμούς που μπορεί να έχει σε άλλα μαθήματα). Έτσι δείχνει πως αναγνωρίζει την προσπάθεια και το ενθαρρύνει.

Γενικά, οι γονείς θα πρέπει να μη μεταθέτουν το δικό τους άγχος στα παιδιά γιατί το άγχος μπορεί να τα "καθηλώσει" συναισθηματικά με αποτέλεσμα να αποκτήσουν χαμηλή αυτοεκτίμηση. Με τη διαρκή ενθάρρυνση μπορούν οι γονείς για να ενισχύσουν την αυτοεκτίμηση του εφήβου. Η προσοχή εστιάζεται στα θετικά σημεία των παιδιών για να τους καλλιεργηθεί η αυτοπεποίθηση. Ο έφηβος χρειάζεται να δεχτεί και να μάθει από τα λάθη του, να καλλιεργήσει το θάρρος να μην είναι τέλειος.

Ωστόσο σήμερα, σε μία εποχή έντονης κρίσης των ιδεών και των αξιών, σε μια εποχή που κυριαρχεί η ασάφεια και η ανασφάλεια, η κρίση των ανθρώπινων σχέσεων αυξάνεται η πιθανότητα εκδήλωσης θυμού-επιθετικότητας. Για κάποιους ανθρώπους ο θυμός είναι το κυρίαρχο συναίσθημα στη ζωή τους, δεν μπορούν να το ελέγξουν και αυτό έχει σημαντικές επιπτώσεις στις σχέσεις τους με τους άλλους.

Οι συχνότερες σκέψεις που οδηγούν έναν έφηβο σε εκρήξεις οργής είναι:

Αυτό είναι άδικο

Με αδικεί

Δεν έχει το δικαίωμα

Όλες αυτές οι σκέψεις πηγάζουν από τον τρόπο που ερμηνεύει τις καταστάσεις και η αντίδρασή του εξαρτάται από τον τρόπο που εκφράζει το θυμό του αλλά και από βασικά προβλήματα επικοινωνίας στις διαπροσωπικές του σχέσεις. Συχνά πίσω από αυτές τις πεποιθήσεις κρύβονται συναισθήματα ανεπάρκειας τα οποία αναπτύχθηκαν από την παιδική ηλικία και που πυροδοτούνται σε αντίστοιχες καταστάσεις στο παρόν. Πολλές φορές ο θυμός υποκρύπτει και άλλα προβλήματα όπως υπερβολικό άγχος, κατάθλιψη, πένθος κ.α. με τα έντονα ξεσπάσματα με λόγια ή με σωματική εκτόνωση ο σκοπός είναι να κερδίσει, να προκαλέσει , να πάρει περισσότερα.

Η γνωσιακή συμπεριφοριστική ατομική θεραπεία θα μπορούσε να βοηθήσει το άτομο που βιώνει θυμό, καθώς αξιολογεί τον τρόπο που ερμηνεύουμε τον κόσμο, εντοπίζει τις δυσλειτουργικές πεποιθήσεις και τις συνθήκες που τις πυροδοτούν και προσπαθεί να εγκαταστήσει ένα νέο πιο λειτουργικό τρόπο σκέψης και αναζητά εναλλακτικούς τρόπους αντίδρασης στις πιεστικές καταστάσεις (να μην δρα παρορμητικά, να είναι δηλαδή ικανό να σταματήσει και να «αναλύσει»- να σκεφτεί για το θυμό του). Επίσης η οικογενειακή θεραπεία θα βοηθούσε όλα τα μέλη της οικογένειας να καταλάβουν γιατί συμβαίνουν αυτές οι εκρήξεις, πια δυναμικά και σκοπό εξυπηρετούν και αλλάζοντας αυτά τα δυναμικά και το σκοπό τους όχι μόνο να τις διαχειριστούν αλλά και να τις τροποποιήσουν.

Ελπίζουμε να διασαφηνίσαμε κάποια σκοτεινά σημεία πάνω στο ευαίσθητο θέμα εφηβεία-αντιδραστικότητα που μας θέσατε, μη διαστάστε να μας ανατροφοδοτήσετε με τις απόψεις σας.